Адамның иммунитеті: дененің қорғаныс жүйесі қалай жұмыс істейді?

Иммундық жүйе – ағзаны күнделікті инфекциялардан қорғайтын күрделі механизм. Онсыз тіпті қарапайым суық тию қауіпті болуы мүмкін. Иммундық жүйені әлсіретпеу үшін оның қалай жұмыс істейтінін және оған қандай факторлар әсер ететінін түсіну маңызды.

Иммундық жүйе инфекциялармен күресетін жасушалар мен органдардың жиынтығы. Қоршаған ортада көптеген вирустар мен бактериялар бар, бірақ иммунитеттің арқасында патогендік микроорганизмдермен әр байланыс ауруға әкелмейді.

Иммундық жүйе ағзаға белгілер пайда болғанға дейін көптеген зиянды микроорганизмдерді тануға және бейтараптандыруға мүмкіндік береді.

Иммундық жүйенің үш негізгі қызметі бар:

• патогенді анықтау,
• Қабыну реакциясын қоздыру
• Антиденелердің түзілуі және зиянды микроорганизмдердің жойылуы.

Күшті иммунитеті бар адамдарда инфекциялар сирек кездеседі, жеңіл және ауыр асқынуларды тудырмайды. Керісінше, әлсіреген иммундық жүйеде инфекциялар жиі кездеседі, ауыр және ұзаққа созылады, сонымен қатар сау адамдарда ауру тудырмайтын микроорганизмдерден туындауы мүмкін.

Иммундық жүйеге мыналар кіреді:

• Иммундық жасушалар – лимфоциттер, макрофагтар, эозинофилдер және нейтрофилдер. Олар патогенді танып, жояды. Макрофагтар мен нейтрофилдер зиянды микроорганизмдерді сіңіреді, ал лимфоциттер антиденелер түзеді[1].
• Иммундық жүйенің органдары – сүйек кемігі, тимус, көкбауыр және лимфа түйіндері. Сүйек кемігі иммундық жасушаларды жасайды, лимфоциттер тимус пен лимфа түйіндерінде жетіледі, көкбауыр «тозған» жасушаларды жояды[1].
• Лимфа жүйесі – бұл иммундық жасушалармен қаныққан лимфа айналатын тамырлар желісі.
• Қосымша қорғаныс элементтері – асқазан-ішек жолдарының, тыныс алу жолдарының және терінің шырышты қабаттарындағы лимфа тіндері.

Иммундық жүйенің негізгі міндеті – ағзаны инфекциялардан қорғау. Сонымен қатар, ол басқа да маңызды функцияларды орындайды:

• Аутоиммундық реакциялардың алдын алып, ағзаның өз жасушалары мен бөгде жасушаларын ажыратады[1].
• Қатерлі ісік тудыруы мүмкін мутацияланған жасушаларды анықтайды және жояды[2].

Иммунитет туа біткен немесе жүре пайда болуы мүмкін[1].

• Туа біткен иммунитет дененің бірінші қорғаныс желісі болып табылады және туғаннан бастап бар. Оған анатомиялық тосқауылдар (тері, шырышты қабаттар), сонымен қатар қорғаныс рефлекстері (түшкіру, жөтелу, лакримация) кіреді. Бұл иммунитет тез әрекет етеді, бірақ нақты патогенді ажыратпайды.
• Жүре пайда болған иммунитет – организм ауру қоздырғыштарымен кездескен кезде өмір бойы дамиды. Лимфоциттер қоздырғыштарды есте сақтайды және қайта-қайта байланысқанда антиденелер шығару арқылы оларға тезірек әрекет етеді. Вакцинация – жүре пайда болған иммунитетті қалыптастыру тәсілдерінің бірі.

Кейбір факторлар дененің қорғанысын айтарлықтай төмендетуі мүмкін, бірақ олардың көпшілігі әсер етуі мүмкін:

Нашар тамақтану

Диета иммундық жүйенің жұмысында маңызды рөл атқарады. Витаминдердің (әсіресе D, C, A), темірдің, селеннің және мырыштың жетіспеушілігі иммундық жасушалардың белсенділігін төмендетеді, ағзаның қорғанысын әлсіретеді[3].

Физикалық белсенділіктің болмауы немесе артық болуы

Тұрақты жаттығулардың болмауы иммундық жасушалардың санын азайтады және олардың белсенділігін төмендетеді, ағзаны инфекцияларға осал етеді[4]. Дегенмен, шамадан тыс жаттығулар иммундық жүйені де әлсіретуі мүмкін – стресске байланысты стресс гормондарының деңгейі жоғарылайды, бұл дененің қорғаныс функцияларын төмендетеді.

Иммундық жүйенің тиімді жұмыс істеуі үшін маңызды:

• Витаминдер мен минералдарға бай теңдестірілген диетаны қолданыңыз.
• Шамадан тыс жүктемені болдырмай, үнемі физикалық белсенділікпен айналысыңыз.
• Ұйқының жеткілікті мөлшерін алыңыз, өйткені ұйқы кезінде иммундық жүйе белсенді түрде қалпына келеді.
• Иммундық жүйеге теріс әсер ететін стрессті азайтыңыз.

Күшті иммундық жүйе – денсаулық пен инфекциялардан қорғаудың кілті. Сіз оны қарапайым әдеттер арқылы сақтай аласыз: дұрыс тамақтану, қалыпты физикалық белсенділік және дұрыс ұйқы режимі.